KĘTRZYN: Wojciech Kętrzyński – wybitny strażnik historii i kultury Polski

Wojciech Kętrzyński, urodzony 11 lipca 1838 roku w Lecu (dzisiejsze Giżycko) jako Adalbert von Winkler, zmarł 15 stycznia 1918 roku we Lwowie. Jego życie to historia niezwykłej przemiany, determinacji w walce o polską tożsamość, a także ogromnego wkładu w badania historyczne, literaturę i działalność patriotyczną. Kętrzyński stał się symbolem nieugiętej miłości do ojczyzny, której ślady są obecne do dziś w nazewnictwie ulic, instytucjach naukowych oraz w narodowej pamięci.

Wojciech przyszedł na świat w szlacheckiej rodzinie o silnych więzach z kulturą pruską. Jego pierwotne nazwisko – von Winkler – wskazywało na niemieckie pochodzenie, a ojciec był oficerem. Jednak tragiczna śmierć ojca, gdy Wojciech miał zaledwie 8 lat, wywarła duży wpływ na jego dalszy los. Wychowywany w atmosferze, gdzie dominowały pruskie tradycje, młody Adalbert czuł jednocześnie niepokój związany z poszukiwaniem swojej tożsamości.

Przełomowym momentem w życiu młodego historyka było odkrycie przez siostrę informacji o polskim rodowodzie rodzinnym. W 1856 roku, świadomy swoich korzeni i pragnący podkreślić swoją polskość, Adalbert von Winkler zdecydował się zmienić nazwisko na „Wojciech von Kętrzyński”. Ten symboliczny krok nie tylko odzwierciedlał jego dumę z polskiego pochodzenia, ale także stał się deklaracją przynależności do narodu, którego losy będą głęboko związane z jego działaniami na rzecz niepodległości i kultury.

Kętrzyński kontynuował edukację na Uniwersytecie Albertyna w Królewcu, gdzie studiował historię. To właśnie tam zaczął zgłębiać dzieje własnej rodziny, co jeszcze bardziej utwierdziło go w przekonaniu o głębokich polskich korzeniach. Studia te pozwoliły mu nie tylko poszerzyć wiedzę historyczną, ale także ukształtowały jego późniejszą karierę badacza i działacza kulturalnego.

Zaangażowanie w Powstanie Styczniowe

Młody Kętrzyński nie ograniczał się jedynie do zdobywania wiedzy – aktywnie angażował się w walkę o niepodległość Polski. Podczas Powstania Styczniowego pełnił rolę kuriera, przewożąc tajne dokumenty i broń, co było niezbędne dla organizacji ruchu oporu. Jego działalność konspiracyjna została wykryta przez władze, co doprowadziło do aresztowania. Więzienie w Olsztynie, a następnie pobyt w więzieniu w Berlinie były trudnymi doświadczeniami, które jednak nie złamały jego ducha i determinacji.

Po uwolnieniu Wojciech Kętrzyński powrócił do aktywnej działalności na rzecz spraw narodowych. W 1871 roku założył tajne Towarzystwo Mazurskiej Inteligencji Ludowej, które później przekształcił w Komitet Niesienia Pomocy Mazurom. Organizacje te miały na celu wspieranie ludności mazurskiej, kultywowanie polskiej tożsamości oraz przeciwdziałanie procesom germanizacji. Jego działania obejmowały również wsparcie dla polskich mediów – redakcji „Gazety Leckiej” i czasopisma „Mazur”, które promowały język, kulturę i historię polską w regionie.

Wkład w historiografię i bibliotekoznawstwo

Wojciech Kętrzyński został uznany za wybitnego historyka oraz bibliotekarza. Przez ponad czterdzieści lat pracował w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Lwowie, gdzie swoje działania skoncentrował na gromadzeniu, badaniu i katalogowaniu bezcennych rękopisów, starodruków oraz innych źródeł historycznych. Pod jego kierownictwem placówka ta stała się jednym z najważniejszych ośrodków naukowych w Polsce. Dzięki jego wysiłkom zgromadzono unikatowe zbiory, które do dziś są cennym źródłem badań naukowych i świadectwem bogatej historii Polski.

Choć Kętrzyński bardziej znany jest ze swoich dokonań historycznych i społecznych, nie zapominał także o literaturze. Jego poezja, w tym utwór „Ze śpiewnika pewnego zniemczonego”, jest wyrazem głębokich refleksji nad losem Polaków zagrożonych germanizacją. Twórczość literacka Kętrzyńskiego, pisana zarówno w języku polskim, jak i niemieckim, odzwierciedla wewnętrzną przemianę, jaką przeszedł po odkryciu prawdziwego pochodzenia, oraz jego niezachwianą miłość do ojczyzny.

Jednym z głównych celów Kętrzyńskiego było przeciwdziałanie germanizacji ludności mazurskiej. Jego działalność miała na celu nie tylko edukację, ale także aktywne wsparcie dla inicjatyw mających na celu ochronę polskiego języka, tradycji i tożsamości kulturowej. Dzięki jego wysiłkom rodziły się liczne inicjatywy edukacyjne i kulturalne, które miały na celu umacnianie polskości na terenach poddanych germanizacji.

Dziedzictwo Wojciecha Kętrzyńskiego

Wojciech Kętrzyński zmarł 15 stycznia 1918 roku we Lwowie, tuż przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Jego pogrzeb odbył się na cmentarzu Łyczakowskim, gdzie spoczywa pamięć jednego z najważniejszych polskich patriotów, historyków i działaczy społecznych. Mimo że za życia nie doczekał wolnej ojczyzny, jego dziedzictwo przetrwało w licznych instytucjach, miejscach i inicjatywach.

Postać Wojciecha Kętrzyńskiego może być inspiracją dla współczesnych badaczy, historyków, a także dla młodych ludzi uczących się o polskiej tożsamości i historii. Jego życie pokazuje, że niezłomna wiara w wartości narodowe, dążenie do poznania własnych korzeni oraz odwaga w działaniu mogą przetrwać mimo trudnych okoliczności i represji.

Kętrzyński pozostaje symbolem walki o zachowanie polskości w obliczu germanizacji, a jego wkład w rozwój historiografii i bibliotekoznawstwa ustanowił standardy dla przyszłych pokoleń badaczy. Jego dziedzictwo jest nie tylko świadectwem osobistej odwagi i poświęcenia, ale także fundamentem, na którym budowana jest wiedza o przeszłości, inspirując jednocześnie do aktywnego uczestnictwa w kształtowaniu przyszłości Polski.