ŚLADAMI PRZESZŁOŚCI: Kamienie milowe na Warmii i Mazurach

Kamienie milowe są częścią dziedzictwa kulturowego Warmii i Mazur, mającym szczególną wartość historyczną i konserwatorską. Choć współcześnie ich znaczenie użytkowe zanikło, wciąż pełnią rolę świadków przeszłości – związanych z rozwojem komunikacji w dawnych Prusach Wschodnich.

Tradycja kamieni milowych sięga starożytnego Rzymu, gdzie pełniły funkcję informacyjną dla podróżnych, wskazując odległość do stolicy. W Prusach Wschodnich rozwój poczty w XVIII wieku przyczynił się do konieczności dokładnych pomiarów szlaków, a w 1722 roku zaczęto ustawianie kamieni milowych na wzór rzymskich wzorców. Kamienie, będące obiektami o różnorodnych formach, najczęściej wykonane były z granitu lub piaskowca i zdobione inskrypcjami wskazującymi odległości do ważnych punktów.

Po wprowadzeniu systemu metrycznego w Niemczech w latach 1872-1873 kamienie straciły swe znaczenie jako wskaźniki odległości. Jednak jako zabytki nadal mają dużą wartość historyczną i krajobrazową. W województwie warmińsko-mazurskim do dziś zachowały się kamienie pochodzące z tego okresu, między innymi przy trasie Reszel – Święta Lipka oraz w miejscowościach takich jak Kętrzyn i Lutry.

Zachowanie kamieni milowych stało się problemem zarówno dla lokalnych społeczności, jak i konserwatorów. W 2007 roku głośnym echem odbiła się próba kradzieży dwóch kamieni przy trasie Reszel – Święta Lipka, która uświadomiła mieszkańcom wartość tych zapomnianych reliktów przeszłości. Pomimo wpisania kamieni do rejestru zabytków, wiele z nich nadal pozostaje zagrożonych – zarówno z powodu kradzieży, jak i braku efektywnych zabezpieczeń. Niektóre kamienie znalazły się w depozytach muzeów, tracąc swój pierwotny kontekst, co osłabia ich znaczenie kulturowe i historyczne.

Zarządcy dróg wskazują na problem braku możliwości zapewnienia odpowiedniego zabezpieczenia tych zabytków przy jednoczesnym zachowaniu ich przy historycznych szlakach. Konieczne są działania mające na celu opracowanie efektywnych metod ochrony, które mogłyby obejmować zarówno monitoring, jak i kampanie edukacyjne dla lokalnych społeczności.

Kamienie milowe są wyjątkowym źródłem informacji na temat historycznych dróg regionu i funkcjonują już w świadomości okolicznych mieszkańców. Ustawione przy dawnych szlakach, stanowią również atrakcję dla turystów i pielgrzymów, a ich obecność wzbogaca krajobraz kulturowy Warmii i Mazur. Istotnym przykładem jest szlak pielgrzymkowy z Reszla do Świętej Lipki, gdzie historyczne kamienie mogą pełnić funkcję nie tylko ozdoby, lecz także informować o historii drogi i jej znaczeniu.

Niemieccy konserwatorzy przeprowadzają programy ochrony kamieni milowych oraz ich rekonstrukcji. Podobne inicjatywy mogłyby być skutecznie wdrożone na Warmii i Mazurach, zapewniając ochronę oraz promocję kamieni milowych jako wartościowych elementów dziedzictwa narodowego. Odpowiednie oznakowanie tych kamieni, wraz z informacjami o ich historii, może również skłonić lokalne społeczności do troski o ich zachowanie.

Ochrona kamieni milowych wymaga współpracy między służbami konserwatorskimi, samorządami oraz organizacjami społecznymi. Kamienie powinny wrócić na swoje historyczne miejsca i być traktowane jako element zabytków nieruchomych, co podkreśli ich kontekst historyczny i pozwoli na lepsze wkomponowanie ich w krajobraz.

Na przyszłość warto także stworzyć kompleksowy program ochrony kamieni milowych, który uwzględni współpracę z nadleśnictwami i zarządami dróg. Zabezpieczenie i ekspozycja tych zabytków na szlakach turystycznych może przyczynić się do wzrostu ich znaczenia kulturowego i edukacyjnego, a także zapobiegnie dalszym stratom tego bezcennego dziedzictwa.

na podstawie tekstu: Adama Płoskiego – Kamienie milowe – o kontekście miejsca zabytku