WRAŻLIWE: Miłość jest tym głównym pryzmatem, przez który patrzyła na świat – o Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej
„Miłość jest tym głównym pryzmatem, przez który patrzyła na świat, jest motorem życia i głównym elementem jej biografii” – mówiła o Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej prof. Grażyna Borkowska.
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska urodziła się w Krakowie w 1891 roku, pochodziła ze znanego rodu Kossaków (była córką malarza Wojciecha Kossaka). Ciekawość bez wątpienia wzbudzało jej życie prywatne- biografia poetki obfitowała w liczne historie miłosne. Pawlikowska-Jasnorzewska była trzykrotną mężatką. Trzecie małżeństwo Pawlikowska-Jasnorzewska zawarła z polskim lotnikiem, Stefanem Jasnorzewskim, z którym pozostała aż do śmierci.
Wielką pasją poetki były podróże: Jasnorzewska zwiedziła wiele krajów europejskich (Włochy, Francję, Grecję, Turcję) oraz podróżowała po Afryce. Po wybuchu wojny, w 1939 roku wraz z mężem wyjechała do Anglii. Wyjazd na zawsze odciął Pawlikowską od rodziny, szczególnie mocno przeżyła rozstanie ze swoją ukochaną siostrą Magdaleną. W Anglii poetka zachorowała na raka, nowotwór dawał bardzo szybko przerzuty, najbardziej zaatakowany był kręgosłup.
Poetka, jak tylko odzyskiwała trochę sił i świadomości, próbowała jakoś tę swoją chorobę oswajać, trochę ironizować, dystansować się. Wierzyła też, trochę naiwnie, że to wszystko nie przedstawia się tak źle, jak mogłoby się wydawać. Maria zmarła w szpitalu w Manchesterze 9 lipca 1945.
Pawlikowska-Jasnorzewska była przede wszystkim poetką. Jej debiut literacki stanowił zbiór wierszy „Niebieskie migdały”, wydany w 1922 roku. Pawlikowska nie sięgała w swojej poezji po górnolotny patos, ale posługiwała się poetyką codzienności, realizmu psychologicznego i wewnętrznej szczerości. Podstawowym tematem jej twórczości była miłość, stąd nazywa się ją często „Polską Safoną”.
Twórczość poetycką Jasnorzewskiej można podzielić na dwa okresy. Pierwszy obejmuje lata 1922 – 1927, w którym dominuje optymistyczna tonacja zachwytu nad pięknem miłości, życia i sztuki. Wyznacznikiem tego okresu jest inspiracja malarstwem i żartobliwa poetyka nadająca wierszom poetki lekki ton. Zwiastunem kolejnego etapu twórczości poetyckiej Jasnorzewskiej są tomy „Pocałunki” i „Dancing”. Pojawia się tu bowiem doświadczenie kobiety nieszczęśliwie zakochanej i odrzuconej przez wybranka. Ponadto poetka, więc wprowadza zasadę: „maximum treści przy minimum słów”, co zbliża jej pisarstwo do nurtów awangardowych.
Drugi okres twórczości Pawlikowskiej rozpoczynają zbiory, w których poetka sięga po inspiracje spirytystyczne i wróżbiarskie. Następnie zaś pojawiają się tomy: „Surowy jedwab”, „Śpiąca załoga”, „Balet powojów”, gdzie dochodzi do głosu wielki temat Natury. Jest ona u Pawlikowskiej zjawiskiem ambiwalentnym, z jednej strony godnym podziwu, z drugiej natomiast okrutnym prawem skazującym człowieka na starzenie się, chorobę, brzydotę i śmierć. Szczególnie zostaje tu zaakcentowane kobiece pragnienie zachowania młodości i urody. W obrębie tej poezji wskazuje się na silne inspiracje filozofią Schopenhauera i Fryderyka Nietzschego, ale także odwołania do buddyzmu. Z koeli w prozie poetyckiej Pawlikowskiej, „Szkicownik poetycki”, mamy do czynienia z przejawami katastrofizmu.
Jasnorzewska tworzyła również dramaty, głównie lekkie komedie, które skupiały się wokół problematyki miłosnej: „Zalotnicy niebiescy”, „Rezerwat”, „Szofer Archibald”. Bohaterką tych dramatów jest kobieta, która walczy o możliwość realizacji swoich uczuć na przekór społecznym konwenansom.
Zbiór ostatnich utworów i korespondencji, które są świadectwem pogrążenia Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej w bólu i cierpieniu, w latach 50. XX wieku wydał Tymon Terlecki. – Dodatkowym smakiem tej poezji jest to, że te wielkie sprawy i wstrząsająco tragiczne, Pawlikowska ubiera w swoją własną formę elegancko-kobiecą – zaznaczyła prof. Borkowska. Poezja Pawlikowskiej cieszyła się na ogół sporym uznaniem zarówno krytyków, jak i pisarzy (od Żeromskiego poprzez skamandrytów do Peipera i Przybosia). Po przerwie w latach czterdziestych i pierwszej połowie pięćdziesiątych poezja ta przeżyła swój – trwający do dzisiaj – renesans w odbiorze czytelniczym, sądach krytyki i badaniach historycznoliterackich.
Podczas spektaklu „Wrażliwe” będzie można usłyszeć jej wiersze: „Nigdy w oczy nie spojrzę”, „Rozmowa z sercem”, „Erotyk”, „Złote myśli kobiety”, „Umarła lalka”.
Materiał przygotowała Asia Skakuj z grupy teatralnej RAMPA
Spektakl „Wrażliwe” odbędzie się 22 lutego 2024 roku w Kinie „Gwiazda”
