NASZA MAŁA OJCZYZNA: Sztuczna wyspa w Mołtajanch

Podróż przez Gminę Barciany w celu poszukiwania zabytków, fotografowania kościołów, ruin pałaców może sprawić, że natrafi się na coś niezwykłego. Będąc w Mołtajnach i fotografując kościół św. Anny natrafiłem na tablicę z napisem „Wyspa Mołtajny”. Jak zawsze ciekawość wzięła górę i po powrocie do domu zacząłem grzebać w książkach, Internecie, we wszystkim gdzie można było znaleźć informacje. To, co udało mi się zgromadzić przedstawię w poniższym artykule. Serdecznie zapraszam.

Zacznijmy jednak od czasów nie aż tak odległych jakby się nam zdawało, a więc cofnijmy się do XIX i XX wieku, gdzie okryto, że ta wyspa nie jest tworem natury. Odkrycia tego dokonał właściciel ziemski z rodu Egloffstein, którzy mieli swoją siedzibę w pobliskich Arklitach. Podczas nasadzenia drzew na wyspie w 1875 roku zauważono, że miejsce te nie jest do końca dziełem naturalnym, lecz stworzonym za pomocą ludzkich rąk.  

Dopiero w 1895 roku dokonano pierwszych prac wykopaliskowych w tym miejscu. Przewodził nim J. Heydeck, a kolejne prace wykopaliskowe pod przewodnictwem W. Gaerte odbyły się w 1923 roku. Po wojnie, dopiero w latach 1986-91, z ramienia Instytutu Archeologii i Etnografii UMK w Toruniu przeprowadzone zostały kompleksowe badania archeologiczne na wyspie oraz wokół niej pod wodą. Badania te pozwoliły na zobrazowanie, z czym dokładnie mają do czynienia naukowcy oraz co przed wiekami stworzono na jeziorze Arklickim. Z badań jasno wynika, że pradawni mieszkańcy stworzyli wodną platformę osadniczą połączoną pomostem ze stałym lądem oraz falochron, który również służył, jako palisada. W trakcie badań przez polskich archeologów znaleziono na wyspie i pod wodą na różne artefakty: naczynia, szpile i naramienniki z brązu czy narzędzia. Pozyskane zabytki znajdują się w olsztyńskim Muzeum Warmii i Mazur.

Kiedy powstała ta wyspa? Co się na niej znajdowało? Kim byli mieszkańcy tej wysypy? Musimy się cofnąć do czasów przed Chrystusem, do epoki brązu i początku epoki żelaza. Na naszych terenach panowała według archeologów kultura kurhanów zachodniobałtysjkich, która wyodrębniła się z ludu Bałtów przybyłych na te tereny. Nad jeziorem Arklickim pradawni osadnicy pojawili się około 400 roku przed naszą erą. Niewielka grupa ludzi dokonała wyjątkowego przedsięwzięcie hydrotechniczne, które polegało na budowie sztucznej wyspy, falochronu oraz pomostu łączącego wyspę ze stałym lądem. Na wyspie znajdowało się kilka domostw. Miejsce te było zasiedlane kilku krotnie od 400 do 100 roku p.n.e.

W pobliżu zabudowań mieszkalnych znajdowały się budynki gospodarcze, w których hodowano owce i kozy, co świadczyło o rozwiniętym poziomie rolniczym ówczesnych mieszkańców. Pradawni wyspiarze specjalizowali się tworzeniem zdobionych tkanin, uprawą roli oraz rybołówstwem. W okolicach na tak zwanym wzgórzu ucieczkowym (niem. Friehberg) w epoce brązu i żelaza chowano zmarłych. Według pozyskanych informacji owe wzgórze znajduje się pod fundamentami kościoła św. Anny w Mołtajnach.

W czasach dzisiejszych wyspa nie różni się niczym od innych wysepek na akwenach wodnych Mazur. Część sztucznej wyspy znajduje się pod wodą. Budowa pradawnych pokryta jest gęstymi szuwarami oraz kilkoma wyróżniającymi się topolami, które górują nad okolicą. Miejsce te nadal skrywa wiele tajemnic. Nie do końca znane są dzieje pradawnych mieszkańców Mołtajn. Jest wiele znaków zapytania, a historia powstania sztucznej wyspy jest czymś niezwykłym w moim przekonaniu na skalę całej Europy.