Bitwa nad Jeziorami Mazurskimi

Tereny Powiatu Kętrzyńskiego oraz Wielkich Jezior Mazurskich były świadkami różnych wydarzeń historycznych. Na lekcjach historii nie dowiadujemy się za wiele na temat tego, co się działo na naszych terenach. Jedyne daty, o których wiemy to 1226, 1356, 1410 rok, a następnie 1945. Jednak dzięki odbywającej się rok rocznie w Twierdzy Boyen rekonstrukcji historycznej bitwy znanej jako Operacja Boyen możemy przybliżyć sobie wydarzenia z okresu I wojny światowej.

Wrzesień 1914

Bitwa pod Tannenbergiem była punktem zwrotnym w działaniach wojsk rosyjskich na terenie Prus Wschodnich. W ciągu kilku dni Imperium Rosyjskie straciło całą 2 Armię dowodzoną przez generała Samsonowa, który popełnił po tej porażce samobójstwo w lasach niedaleko Wielbarka.

Kolejnym wyzwaniem stojącym przed niemieckim dowództwem było podjęcie decyzji czy wspomóc walczące z Rosjanami wojska austro-węgierskie czy ruszyć przeciwko 1 Armii Rosyjskiej stacjonującej w północnej części Prus Wschodnich.

7 wrzesień 1914

Dowództwo 8 Armii zdecydowało się na przeprowadzenie ofensywy przeciwko 1 Armii dowodzonej przez gen. Rennekampfa. Uderzenie miało iść między Prieger (Pręgoła), a Angerburgiem (Węgorzewo) oraz oskrzydlić od Lecu (Giżycko). Natomiast prawe skrzydło 8 Armii miało osłaniać resztę wojsk z kierunku Osowca i Augustowa.

Dzień przed bitwą wojska niemieckie ustawiły się na pozycjach wyjściowych do natarcia. Korpusy lewego skrzydła na linii Frydland (Frydląd, Friedland, obecnie Prawdinsk)-Rastembork (Rastenburg, obecnie Kętrzyn), korpusy wykonujące manewr oskrzydlający na linii Lec (Loetzen, obecnie Giżycko)-Ruciane (Rudczany, Ruciany, Rudczanny, obecnie Ruciane-Nida)-Mikołajki (Nikolaiken) w kierunku na Orzysz (Arys), kawaleria (sformowana w korpus jazdy) w rejonie Wydmin (Widminnen). Znajdująca się na prawym skrzydle 3 Rezerwowa DP miała zająć rejon między Białą Piską a Drygałami (Drygallen, Drigelsdorf).

8 września 1914

8 września niemiecka 8 Armia przystąpiła do ofensywy. Natarcie rozpoczęły jednostki 1 Korpusu (składające się z 1 i 2 dywizji piechoty), które opanowały cieśniny między jeziorami i zajęły Orzysz. Nie udało się przełamać frontu rosyjskiego XVII Korpusu, które tego dnia zepchnęły obronę na linię Pozedrze-Kruklanki (Possessern-Grossgarten). Pozostałe korpusy nie prowadziły w tym dniu walk. Widząc poważne zagrożenie dla lewego skrzydła, dowódca 1 Armii rosyjskiej zdecydował się na wzmocnienie go XX Korpusem i jedną dywizją (54 Rezerwowa Dywizja Piechoty), które do tej pory znajdowały się w rejonie Wystruci (Insterburg, obecnie Czerniachowsk). Jednostki te miały dotrzeć do zagrożonego rejonu między 9 a 10 września.

9 września 1914

Drugiego dnia bitwy XVII Korpus niemiecki przełamał obronę rosyjską w rejonie Pozezdrze-Kruklanki. Do natarcia przeszły też korpusy znajdujące się w centrum ugrupowania niemieckiego (I Rezerwowy, XI i XX), jednak tego dnia nie udało im się przełamać pozycji rosyjskich. Mimo ewidentnego zagrożenia obejściem 1 Armii, dowódca Frontu Północno-Zachodniego nie zdecydował się na posłanie w sukurs korpusów 10 Armii, znajdujących się nieopodal. Wobec załamania się lewego skrzydła i otwarcia Niemcom drogi na tyły armii, Rennekampf zmuszony został do przerwania bitwy i rozpoczęcia odwrotu. Stosowny rozkaz został wydany w nocy z 9 na 10 września. Ponieważ także tej nocy rozpoczęły odwrót jednostki 10 Armii, jednak w innym niż Rennekampf kierunku, skrzydło jego armii zawisło w powietrzu, umożliwiając Niemcom rozpoczęcie manewru okrążającego.

10-11 września 1914

W nocy z 9 na 10 września korpusy rosyjskie oderwały się od przeciwnika i rozpoczęły nakazany przez dowódcę armii odwrót. Był on zupełnie niezauważony przez dowództwo niemieckie, które dopiero koło południa nakazało rozpoczęcie pościgu. Tego dnia Niemcy zajęli bez walki Ełk. Korpusy rosyjskie miały jeszcze możność wycofać się na wschód unikając bitwy i bez większych strat, jednak rozkazy Rennekampfa zatrzymały odwrót oddziałów rosyjskiego centrum, gdy tymczasem lewe skrzydło armii cały czas cofało się.

Odwrót centrum rozpoczął się dopiero w południe 11 września, kiedy znajdowało się już w bezpośrednim kontakcie z prowadzącymi pościg jednostkami niemieckimi. Trzeba dodać, iż tego dnia luka między lewym skrzydłem 1 Armii a korpusami 10 Armii sięgała już w linii prostej 75 km. Tak więc oskrzydlana od południa 1 Armia wycofując się, skręcała na północ.

13-15 września 1914

W ciągu 13 i 14 września 1 Armia minęła granicę rosyjsko-niemiecką, przechodząc Niemen. 14 września dowództwo niemieckiej 8 Armii postanowiło wstrzymać pościg i zatrzymać korpusy XI, XVII i XX, zaś osiągnięcie linii Niemna powierzając korpusom I, I Rezerwowemu i korpusowi kawalerii. Do 15 września korpusy te wyszły na linię Szredniki, Mariampol i Kalwaria nad Niemnem, co stanowiło kres ich pościgu za Rosjanami.

Bitwa była zakończona. Dzięki w porę zarządzonemu odwrotowi 1 Armia uniknęła losu wojsk Samsonowa – chociaż pobita i zdziesiątkowana, nie utraciła jednak ani jednego korpusu i uniknęła okrążenia. Poniosła wszakże ogromne straty, sięgające 100 000 żołnierzy, (około 40 000 jeńców oraz 60 000 zabitych i rannych). Utracono też blisko 150 dział.

Sukces Bitwy nad Jeziorami Mazurskimi, który nastąpił tak szybko po Tannenburgu, w znacznym stopniu podniósł rangę Hindenburga i Ludendorffa w Niemczech.

Bibliografia:
Janusz Pajewski: Historia powszechna 1871-1918. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.