NASZA MAŁA OJCZYZNA: Bitwa pod Wopławkami

Historia Kętrzyna (dawniej Rastenburg) jest krwią pisana. Od samego początku istnienia w ówczesnym Rastenburgu i okolicy rozgrywały się krwawe walki o każdy skrawek ziemi – od północnej Krucjaty Zakonu Krzyżackiego, przez pruskie powstania, najazdy Litwinów, Tatarów czy nie tak odległe linie frontu I i II wojny światowej. Jedną z najstarszych bitew rozegranych w okolicy Kętrzyna jest zapewne ta sprzed 710 lat, gdzie oddziały rycerzy Zakonu Krzyżackiego, dowodzone przez wielkiego marszałka Henryka von Plotzke zwyciężyły uciekające z głębi Warmii łupieżcze oddziały Wielkiego Księcia Litewskiego Witenesa. Dlatego w ramach cyklu „Nasza Mała Ojczyzna” zapraszam do zapoznania się z genezą, przebiegiem bitwy i jej skutkami.

GENEZA KONFLIKTU KRZYŻACKO-LITEWSKIEGO

Historycy nie mają wątpliwości, że główną przyczyną konfliktów w tym regionie było inne wyznanie tubylców niż do reszty zachodniej, chrześcijańskiej Europy. Na ziemie leżące na wschodzie Bałtyku od dziesięcioleci były obiektem zainteresowania Skandynawów – wikingowie przed wyprawami na zachód łupili te ziemie. Jednak głównym prekursorem genezy konfliktu krzyżacko-litewskiego był papież Celestyn III, który w 1193 roku proklamował krucjatę przeciwko pogańskim bałtom. W 1198 roku na terenie Liwonii (tereny dzisiejszej Rygi) wylądowali pierwsi krzyżowcy, którzy w walnej bitwie pokonali Liwonów i rozpoczęli krwawy proces chrystianizacji Inflantów.

W 1202 roku, kiedy w nowo założonym mieście – Rydze – powołany został Inflancki Zakon Rycerzy Chrystusa. 20 lat później książę mazowiecki Kondrat Mazowiecki ściąga z terenów węgierskich Zakon Krzyżacki. Oba zakony żyły ze sobą w przyjaźni i pragnęły stworzyć własne chrześcijańskie państwo narodu niemieckiego na wschodnich wybrzeżach wschodniego Bałtyku.

W 1236 roku Kawalerowie Mieczowi (Inflancki Zakon Rycerzy Chrystusa) ponieśli poważną klęskę w bitwie pod Szawlami, gdzie starli się z Litwinami. W trakcie bitwy poległ między innymi Volquin, wielki mistrz. W 1237 roku doszło do przyłączenia Kawalerów Mieczowych wraz z ich terenami do Zakonu Krzyżackiego, który sukcesywnie podbijał i nawracał pruskie plemiona.

Konflikt krzyżacko-litewski trwał nieprzerwanie od 1236 roku do 1316 roku, a zaostrzenie konfliktu nastąpiło w latach 1296-1315. Zakon Krzyżacki przeprowadził wtedy, co najmniej 27 zbrojnych wypraw na tereny Żmudzi i Litwy.

W 1295 roku na tron Wielkiego Księstwa Litewskiego wstąpił Witenes. Okres jego panowania usłany jest nieprzerwanymi bitwami i najazdami na tereny Polski jak i Zakonu Krzyżackiego. Już w 1298 roku wmieszał się w poważny konflikt na Inflantach, który pomimo początkowych wielkich sukcesów przegrał. Spowodowało to, że w latach 1300-1315 Krzyżacy jeszcze bardziej napadali na tereny Litwy.

Witenes nie pozostał dłużny działaniom Krzyżaków i już 1300 roku splądrował po raz pierwszy tereny biskupstwa warmińskiego. Palił, niszczył i grabił wszystkie nieufortyfikowane osiedla. Do ponownego najazdu doszło w 1311 roku.

BITWA POD WOPŁAWKAMI

W 1311 roku Witenes wraz z 4 tysiącami doborowych wojowników po raz drugi najechał ziemie biskupstwa warmińskiego. Litwini dotarli w swym pochodzie do Lidzbarka Warmińskiego gdzie spalili drewniany kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła oraz Michała Archanioła.

[…] oprócz zamków i miejsc umocnionych nie oszczędził, a czego nie spalił, to porwał albo zabił. W tej i poprzedniej wyprawie zbezcześcił kościoły, szaty liturgiczne, naczynia i sakramenty kościelne, pohańbił duchownych, i prócz tego, że zdobył wielki łup to jeszcze uprowadził ze sobą ponad tysiąc dwustu chrześcijan[…]

fragment “Kroniki ziemi pruskiej” Piotra z Dusburga

Po splądrowaniu ziemi biskupstwa warmińskiego Witenes postanowił zawrócić na tereny Litwy. Nie spodziewał się, że w pościg za nim ruszy Henryk von Plotzke, wówczas był wielkim komturem, czyli zastępcą wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego w zarządzeniu państwem. Pod dowództwo zebrał 150 braci rycerzy wraz z nieokreślonym wielkim oddziałem ludzi.

Witenes zlekceważył puszczony za nim krzyżacki pościg. Wiedział, że większa część siły rycerskich Zakonu Krzyżackiego na terenie Pomorza Gdańskiego i przeczuwał, że nie grozi mu większe zagrożenie. Był pewny zwycięstwa z każdym przeciwnikiem. 3 kwietnia 1311 roku książę Witenes dotarł do „równiny zwanej Wopławką”, gdzie na jednym ze wzgórz założył obóz otoczony zasiekami i postanowił wypocząć.

Pierwszego zdziwienia doznał już 6 kwietnia, gdzie również w te miejsce dotarł Henryk von Plotzke. Zakonnik po morderczym pościgu – według relacji Piotra z Dusburga – maszerował dzień i noc, postanowił również rozbić obozowisko, a następnego dnia wydać bitwę Litwinom.

7 kwietnia 1311 roku doszło do starcia. Oddziały Henryka von Plotzke atakują trzykrotnie obóz Litwinów i dopiero za trzecim razem udaje się przełamać ścisłą obronę pogańskich wojowników. Krzyżacy rozbili oddziały litewskie oraz wyzwoli wszystkich jeńców. Witenes uciekł z pola bitwy wraz z nielicznymi wojownikami i częścią łupu.

Krzyżacy ścigali niedobitków po rozlewiskach otaczające jezioro Mój. Według podań Piotra z Dusburga rycerze Zakonni potopili poddających się wojowników w wodach jeziora. W jeziorze Mój według legendy miały być utopione przez Litwinów naczynia liturgiczne pochodzące z obrabowanych warmińskich kościołów.

PO BITWIE…

Wielki Litewski Książę Witenes zmarł w 1316 roku, według legend został rażony piorunem przez Perkuna, co było okazaniem ku niemu łaski przez samych bogów. Litewski tron objął Giedymin, który nie mógł sobie pozwolić na liczne najazdy, lecz musiał bronić swych ziem przez zbrojnymi oddziałami krzyżackimi, które coraz chętniej wdzierały się na Żmudź.

Dla Zakonu Krzyżackiego bitwa ta okazała się wielkim zwycięstwem i okrzyknięto ją bitwą stulecia. Jeszcze ani razu w historii Państwa Krzyżackiego nie rozgromiono w taki sposób wojsk litewskich, a rok po zwycięskiej bitwie Henryk von Plotzke został mianowany komturem królewieckim oraz marszałkiem Zakonnym. Przez kolejne lata zagorzale walczył z Litwinami i poległ w bitwie pod Miednikami 27 lipca 1320 roku.

Miejsce bitwy znajduje się na północ od Wopławek, pomiędzy przysiółkami Góry, a Strzyże (mogą państwo zobaczyć je na powyższym nagraniu). Na polu znajduje się niewielki zagajnik, a na skraju znajduje się kamień z wyrytymi dwoma mieczami i datą 1311. Ustawiony on został w 1936 roku, na pamiątkę tego wydarzenia, w 625 rocznicę bitwy, na „Krwawej Górze„.